Max Havelaar, de roman die een diepe invloed heeft gehad op de
Nederlandse literatuur en de publieke opinie. De roman die alle gewoonlijke
normen en waarden van toentertijd over boord gooide. Vaderlandsliefde was
belangrijk, maar dat gaf Multatuli met dit boek zeker niet. Sterker nog, hij
durfde het aan om kritiek te leveren op Nederland. Dit is iets wat we in
eerdere literaire stromingen nog niet tegenkomen. Het boek wordt ingedeeld bij
de “Romantiek”, maar is deze titel rechtvaardig? In mijn betoog zal ik de
stelling “Max Havelaar van Multatuli is representatief voor
de Romantische literatuur” , verdedigen.
Voordat we kijken op welke punten het boek aansluit
met de stroming, moeten we eerst weten wat “Romantiek” precies inhoudt. Zoals
ieder van ons waarschijnlijk wel weet, is dat de Romantiek vooral de nadruk op
het gevoel legt. Dit staat ontzettend in strijd met het luisteren naar de ratio
ten tijde van de Verlichting. Een ander
groot kenmerk is het individualisme: schrijvers uit deze stroming waren individualisten, die zich niet wilden
binden aan de regels van de maatschappij.
Ook is de Romantiek een vlucht naar het exotisme, naar de onbekende
wereld en daarnaast vinden we in de Romantische literatuur een grote hoeveelheid van sterk religieus besef.
Ten eerste het gevoel. Dit is een belangrijk thema
in het boek van Multatuli. Waar Batavus Droogstoppel nog handelt volgens zijn
verstand, bestaat het stuk van Saїdjah en Adinda juist uit uiteenlopende emoties. Er wordt vaak beschreven hoe de
hoofdpersonages denken over de gebeurtenissen waar zij mee in contact komen.
Zinnen als “Maar Saïdjah was
bedroefd” en “Het bedroefde hem dat ze ’t niet was
vooruitgelopen", zijn dan ook niet uniek. Ook de boosheid van Saїdjah, wanneer
hij erachter komt wat er met zijn dorp is gebeurd, is een overtuigende emotie
in het boek evenals het gevoel van wanhoop wanneer Adinda niet op komt dagen. Gevoelens vertolken dus zeker een belangrijke rol naarmate het verhaal vordert.
Het individualisme
is eveneens een belangrijk begrip uit het Romantische tijdperk. Zoals al eerder in dit
betoog werd verteld, wilden schrijvers zich niet binden aan maatschappelijke
regels. Dit thema is door het hele boek
belangrijk. Bovendien slaat het begrip ‘individualist’ ook op Multatuli zelf.
Hij schrijft anders dan anderen, waardoor hij zich onderscheidt van de rest en dus onder het kader 'individualistisch' valt. Daarnaast ging het de individualisten erom,
dat zij zich niet in de regels van de maatschappij konden vinden. Dit is ook
wat Multatuli in zijn boek beschrijft, of eerder gezegd bekritiseerd. Multatuli
is niet te spreken over het beleid wat zijn land voert. Daarnaast richt
Multatuli zich in zijn laatste bladzijdes tot de hoge groeperingen van Nederland,
wat erop wijst hoe serieus Multatuli met zijn kritiek was.
Dan het laatste punt waarmee Max Havelaar aansluit op de Romantiek; de
vlucht naar de onbekende wereld, het exotisme, het mysterie. Nederland was in
de tijd van het boek een grootmacht wat betreft handel. Ons land was rijk
aan koloniën en onze vloot maakte het mogelijk naar mysterieuze oorden te reizen.
Multatuli deed dit handig. Hij beschreef zijn kritiek vanuit de koloniën, de plek
waar Nederlanders toen naar begeerde, om zo de volledige aandacht te krijgen.
Het sterk religieus besef is enigszins een punt waar Max Havelaar op gepakt
kan worden. Dit is een kenmerk van de romantiek, die we niet heel sterk
terugzien. Natuurlijk, kun je achter het een en ander wel de religie zoeken,
maar deze voert zeker niet de boventoon.
Als we het zo bekijken, kan Max Havelaar zeker tot de Romantiek gerekend
worden. Het boek zit vol met gevoelens, individualisme, escapisme en exotisme.
Allerlei kenmerken die tot deze literaire stroming horen. Natuurlijk kan ik het
niet laten dit boek aan te raden aan mensen die zich interesseren in de Nederlandse
geschiedenis en de Romantiek.
(citaten; de Max Havelaar, Multatuli, Amsterdam De Boekerij)
